आर्थिक वषि २०७5/७6 को फजेट वक्तव्म प्रदे श सयकाय आर्थिक भार्भरा तथा मोजना भन्त्रारम प्रदे श नॊ. ४, ऩोखया, नेऩार २०७५ प्रदे श सबाको फैठकभा आर्थिक भार्भरा तथा मोजना भन्त्री ककयण गुरूङरे प्रस्तुत गनुि बएको आर्थिक वषि २०७५/७६ को फजेट वक्तव्म प्रदे श सयकाय आर्थिक भार्भरा तथा मोजना भन्त्रारम, प्रदे श नॊ.४, ऩोखया, नेऩार Rowxwm?i WW भाननीम सबाभुख भहोदम, १. सॊ घीम रोकतान्त्न्त्रक गणतन्त्र सॊ स्थागत बएऩर्छ सॊ कवधान य कवत्तीम सॊ घीमताको कामािन्त्वमन गने ऩूणि आकायको आर्थिक वषि २०७५/७६ को फजेट प्रस्तुत गनि ऩाउॉदा अत्मन्त्त गौयवान्त्न्त्वत बएकोछु । २. याकिम स्वार्धनता, स्वतन्त्रता, रोकतन्त्र तथा साभान्त्जक न्त्माम य ऩरयवतिनका रार्ग फर्रदान ु को ऩरयवतिन य अग्रगभनका गने अभय सकहदप्रर्त बावऩूणि श्रद्धाञ्जरी अऩिण गदिछु। भुरक रार्ग बएका सफै प्रकायका आन्त्दोरनभा नेतत्ृ वदामी बूर्भका खेल्नु हुने सफै याजनीर्तक अग्रजप्रर्त सम्भान व्मक्त गनि चाहन्त्छु । ऐर्तहार्सक जनआन्त्दोरन, सशस्त्र कवद्रोह, सशस्त्र सॊ घषि तथा जनमुद्ध रगामत सफै प्रकायका त्माग य फर्रदानका गौयवऩूणि इर्तहासराई स्भयण गनि चाहन्त्छु । साथै, घाइते , फेऩत्ता मोद्धा एवॊ ऩीर्डत ऩरयवाय य नागरयकप्रर्त हार्दिक सम्भान व्मक्त गनि चाहन्त्छु । ३. याज्मको र्नदे शक र्सद्धान्त्त, सॊ घीम आर्थिक नीर्त य र्दगो कवकासका रक्ष्म प्रार्ि एवॊ प्रदे श सयकायको नीर्त य कामिक्रभराई कामािन्त्वमन गने गयी फजेट तजुभ ि ा गये कोछु । भैरे मस सम्भार्नत सबाभा र्भर्त २०७५ जेठ १७ गते प्रस्तुत गये को कवर्नमोजन कवधेमक, २०७५ का र्सद्धान्त्त य प्राथर्भकता तथा भाननीम सदस्महरू य प्रदे श सबाफाट प्राि सुझाव सभेतराई फजेट तजुभ ि ाको आधाय फनाएकोछु । कवर्बन्न ऺेरफाट प्राि हुन आएका भहत्वऩूणि सुझावराई सभेत फजेट र्नभािण गदाि ध्मान र्दएकोछु । ४. प्रदे शको आर्थिक सभृकद्धको जग य सभाजवादउन्त्भुख अथितन्त्रको आधाय स्थानीम तहफाट नै र्नभािण गरयनेछ। प्रदे शभा यहे का सफै प्रकायका कवबेद, वकहष्कयण, उत्ऩीडन, वन्त्ितीकयण य असभानताको अन्त्त्म गनिका रार्ग सभन्त्माकमक कवतयण य ऩुनकवितयणका भाध्मभफाट आर्थिक-साभान्त्जक रूऩान्त्तयण गरयनेछ। ५. फजेट तजुभ ि ा गदाि भैरे प्रदे शको अर्धकायसूची य सयकायको नीर्त तथा कामिक्रभराई ध्मान र्दई तीव्र, उच्च, पयाककरो य सभावेशी आर्थिक वृकद्ध हुने गयी रगानी केन्त्द्रीत गनि खोजेकोछु । 1 ६. प्रदे श सयकायरे फजेटका उद्देश्म य प्राथर्भकताको कामािवन्त्मनका रार्ग सॊ घ य स्थानीम तहसॉग सभन्त्वम य यणनीर्तक साझेदायी गदै उऩरव्ध स्रोत य साधनको उऩमोग गरयनेछ। ७. कवत्तीम सॊ घीमता कामािन्त्वमनका रार्ग फनाइएका भानक य भाऩदण्डको आधायभा प्रदे शरे प्राि गये का य प्राि गने कवत्तीम सभानीकयण, शसति, सभऩूयक तथा कवशेष अनुदान य याजस्व फाॉडपाॉटराई प्राथर्भकता प्राि ऺेरभा प्राथर्भकीकयण गयी रगानी केन्त्द्रीत गये कोछु । मो रगानीफाट प्रदे शको कवकास य सभृकद्धका प्रभुख रक्ष्महरू हार्सर गनि, उत्ऩादन वृकद्ध, गरयफी न्त्मूनीकयण य योजगायी तथा स्वयोजगायका अवसयभा अर्बवृकद्ध गदै सभुन्नत प्रदे शको जग फसाल्ने र्दशातपि केन्त्द्रीत गये कोछु । ८. सयकायी, र्नजी य सहकायी ऺेरको रगानीका भाध्मभफाट उत्ऩादन य उत्ऩादकत्वभा वृकद्ध, योजगायी सृजना, आर्थिक, बौर्तक य साभान्त्जक ऩूवािधाय र्नभािणभा ध्मान र्दएकोछु । साविजर्नक र्नजी साझेदायीका भाध्मभफाट प्रदे शको आर्थिक सभृकद्ध हार्सर गने आधाय ॉ ी य तमाय गने सॊ यचना, रगानीभैरी वातावयण, रगानी सम्भेरन, रगानीमोग्म ऩूज ऩरयमोजनाको खोजी गयी रगानीभा दे खाऩने अन्त्तय ऩुया गने व्मवस्था र्भराइनेछ। ९. सॊ कवधान फभोन्त्जभका आर्थिक अर्धकायको फाॉडपाॉटको रार्ग स्थानीम तहका रार्ग कवत्तीम हस्तान्त्तयण य याजस्व फाॉडपाॉट गयी कवत्तीम सॊ घीमताको कामािन्त्वमन प्रायम्ब गये कोछु । १०. साॉघयु ो कयाधायको अर्धकाय ऺेर बएताऩर्न आन्त्तरयक याजस्व ऩरयचारनराई स्थानीम तहसॉग सहकामि गयी पयाककरो फनाउने गयी कानूनको प्रफन्त्ध र्भराएकोछु । ११. जनआकाॊऺा य भाननीम सदस्महरूको कवकासप्रर्तको तीव्र अऩेऺाको सम्फोधन गनि ठू रो आकायको फजेटको आवश्मकता ऩने दे न्त्खन्त्छ। हाभी सॊ घीमता कामािन्त्वमनको प्रायन्त्म्बक चयणभा यहे को हुॉदा प्रदे शरे प्राि गने स्रोत य साधन, कामिक्रभको हस्तान्त्तयण, सम्ऩर्त, ऩद्धर्त य प्रणारी तथा जनशन्त्क्तको न्त्मामोन्त्चत कवन्त्मास बईनसकेको हुॉदा खचि गनि सक्ने ऺभताका आधायभा मो फजेट तजुभ ि ा गये कोछु । साथै , फजेट र्नभािण गदाि प्रदे शको कवत्त सन्त्तुरन कामभ गने गयी स्रोत व्मवस्थाऩन र्भराएकोछु । 2 १२. सॊ घीमताभा साधन स्रोतको फाॉडपाॉट, ऩरयचारन य कवर्नमोजनभा दोहोयोऩना आउन नर्दने गयी सॊ घ, प्रदे श य स्थानीम तहसॉगको सहरगानी य सहकामिभा कवकास आमोजना य कामिक्रभको रार्ग फजेट कवर्नमोजन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १३. सॊ घीमता कामािन्त्वमनभा प्रदे श-प्रदे शका र्फचभा सुशासन, कवकास य सभृकद्ध हार्सर गनि तीव्र ॉ ीराई प्रदे शभा रगानी गने प्रर्तस्ऩधाि हुने हुॉदा साविजर्नक, र्नजी य सहकायी ऺेरको ऩूज वातावयण र्भराइनेछ। प्रदे शको आर्थिक सभृकद्धको इन्त्न्त्जनको रूऩभा यहे को ऩमिटन, ऊजाि, कृकष, उद्योग य बौर्तक ऩूवािधाय कवकासभा रगानी केन्त्द्रीत गरयनेछ। साथै , र्नजी य सहकायी ऺेरराई सभेत मस ऺेरभा रगानीका रार्ग सेवा प्रवाह य प्रदे शका नीर्तका भाध्मभफाट सहजीकयण य उत्प्रेरयत हुने व्मवस्था र्भराएकोछु । १४. कवनाशकायी बूकम्ऩफाट ऺर्तग्रस्त र्नजी र्नवास य साविजर्नक सॊ यचनाको ऩुनर्निभािणराई दुई वषिर्बर सम्ऩन्त्न गनि याकिम ऩुनर्निभािण प्रार्धकयणसॉग सभन्त्वम गरयनेछ। १५. उऩरब्ध स्रोत य साधनको र्दगो व्मवस्थाऩन य ऩरयचारन गयी आर्थिक कवकासका भाध्मभफाट सभाजवाद उन्त्भुख अथितन्त्र य सभृद्ध प्रदे श र्नभािण हुने कवश्वास र्रएकोछु । ू मो फजेटरे "सभृद्ध नेऩार, सुखी नेऩारी" को याकिम अर्बमानराई आभ नागरयकरे अनुबत गने गयी सकायात्भक ऩरयवतिन ल्माउने ऩकहरो ऩाइरा हुने १६. अऩेऺा गये को छु । प्रदे शको याजस्व य व्ममको अनुभानसॉगै अनुदान, साविजर्नक ऋण य रगानी नीर्त सॊ घीम नीर्तसॉग साभञ्जस्मता हुने गयी तजुभ ि ा गरयनेछ। मस आर्थिक वषिको फजेट भध्मभकारीन खचि सॊ यचनाको आधायभा तमाय गरयएकोछ। प्रदे शको आवर्धक मोजना तजुभ ि ा ऩर्छ भध्मभकारीन खचि सॊ यचनाराई आर्थिक वषि २०७६/७७ भा थऩ ऩरयभाजिन गरयनेछ। १७. अन्त्तय सयकायी कवत्त व्मवस्थाऩन कानून फभोन्त्जभ प्रदे श सयकायको सभेत सभकिगत आर्थिक अवस्थाको कववयण सकहतको आर्थिक सवेऺण सॊ घीम सयकायफाट प्रस्तुत बइसकेको छ। याकिम रेखाप्रणारीराई प्रदे शको सभग्र आर्थिक कक्रमाकराऩको आधायभा रेखाङ्कन नबएको हुॉदा मसको कवश्लेषण सकहतको कववयण प्रस्तुत गनि सककएन। 3 १८. नेऩार याि फैंकको २०७५ जेठ भकहनाभा प्रकान्त्शत गरयएको प्रदे शगत प्रोपाइरको आधायभा आर्थिक वषि २०७४/७५ भा मस प्रदे शको कुर गाहिस्थ उत्ऩादन रू. ३ खफि १५ अफि यहे को छ। दे शको कुर गाहिस्थ उत्ऩादनभा प्रदे शको मोगदान १० दशभरव ५ प्रर्तशत यहे को छ। प्रदे शको प्रर्तव्मन्त्क्त आम १ हजाय २१ अभेरयकी डरय ऩुगेकोछ। १९. प्रदे शको अथितन्त्र य कवकासका रार्ग कानून तजुभ ि ा, बौर्तक सॊ यचनाको र्नभािण य व्मवस्थाऩन, आन्त्तरयक स्रोतको ऩरयचारन, उत्ऩादन य उत्ऩादकत्व वृकद्ध, आमोजनाको प्राथर्भकीकयण य कामािन्त्वमन, साविजर्नक र्नभािणभा गुणस्तयीमता य सुशासन प्रवद्धिन हाम्रा प्रभुख च ुनौती यहे का छन्। सबाभुख भहोदम, २०. हाभी सॊ कवधानको कामािन्त्वमन य सॊ घीम ढाॉचाको याज्म व्मवस्थाको कामािन्त्वमन चयणभा यहे काछौँ। आर्थिक अर्धकाय य कवत्तीम हस्तान्त्तयण सकहतको याजस्व फाॉडपाॉटरे कवकास आमोजनाको छनौट य कामािन्त्वमन गने न्त्जम्भा प्रदे श सयकायको काॉधभा आएको छ। नागरयकसॉग अन्त्तयसम्फाद गदै सुशासन, कवकास य सभृकद्धका रार्ग साधन य स्रोतको अर्तउत्तभ र्दगो ऩरयचारनको अवसय प्राि बएकोरे ऩकहरो दशकभै प्रदे शराई सभृद्ध फनाउने अवसयको रूऩभा भैरे र्रएको छु । २१. २२. आर्थिक वषि 2075/76 को फजेटका उद्देश्महरू दे हाम फभोन्त्जभ यहे का छन्:  प्रादे न्त्शक नीर्त तथा सॊ यचना र्नभािणको प्रफन्त्ध र्भराउने,  रगानीभैरी वातावयण सृजना गयी सन्त्तुरन सकहतको कवकास गने ,  उत्ऩादन य उत्ऩादकत्व वृकद्ध गयी योजगायीका अवसय वृकद्ध गने य  गरयफी य बोकभयीको न्त्मूनीकयण गदै जाने। सभृद्ध प्रदे श र्नभािणका आधाय ऩमिटन, ऊजाि, कृकष, उद्योग य बौर्तक ऩूवािधाय कवकास यहे का छन्। ऩमिटन य ऊजािका ऺेरभा साविजर्नक य र्नजी ऺेरको रगानीराई उच्च प्राथर्भकता र्दइनेछ। प्रदे श सयकायको आर्थिक वषि 2075/76 को फजेटभा दे हामका ऺेरभा रगानीराई उच्च प्राथर्भकता र्दएकोछु । 4  बौर्तक ऩूवािधाय,  कृकष ऺेरको आधुर्नकीकयण, व्मवसामीकयण य मान्त्न्त्रकीकयण,  न्त्शऺा, स्वास््म, खानेऩानी य सयसपाई जस्ता साभान्त्जक ऺेरभा रगानी,  ऩमिटन ऩुवािधायको कवकास य प्रवद्धिन,  ऊजािको कवकास य कवस्ताय तथा कवद्युतीकयण,  औद्योर्गक ऺेरको कवकास,  जरस्रोतको कवकास, र्सॊ चाई य नदी र्नमन्त्रण,  खेरकुद ऩुवािधायको कवकास । कवत्तीम सॊ घीमता २३. सॊ घीम सयकायफाट प्राि अनुदान य आन्त्तरयक याजस्व सभेतराई आधाय र्रई स्थानीम तहको खचिको आवश्मकता य याजस्व ऺभता, भानव गरयफी, साभान्त्जक तथा आर्थिक कवबेद य ऩुवािधाय सुचकाङ्क सभेतका आधायभा स्थानीम तहराई कवत्तीम सभानीकयण अनुदान उऩरव्ध गयाउन रू. १ अफि कवर्नमोजन गये को छु । २४. जनसॊ ख्मा, ऺेरपर, भानव कवकास सूचकाङ्क, ऩूवािधाय एवॊ खचिको आवश्मकता सभेतका आधायभा सवायी साधन कयफाट सङ्करन हुने याजस्वफाट स्थानीम तहराई रू.३० कयोड ५ राख फाॉडपाॉट हुने प्रऺेऩण गये कोछु । २५. प्रदे श सयकायको मो ऩूणि आकायको ऩकहरो ऩ फजेट बएको हुॉदा प्रदे श सयकायरे स्थानीम तहराई सशित अनुदान हस्तान्त्तयण गने आधाय तमाय नबएकोरे स्थानीम तहसॉगको सहरगानीभा स्थानीम तह सडक साझेदायी कामिक्रभ, एक स्थानीम तह-एक खेरभैदान, एक उद्योगग्राभ, एक ऩुस्ताकारम, एक शीतबण्डाय, एक कृकष तथा ऩशु फजाय केन्त्द्र, ऩन्त्च्चस शैमा, ऩचास शैमाको अस्ऩतार र्नभािण य फहुउद्देश्मीम साभुदाकमक सबाकऺ रगामतका कामिक्रभभा रू. १ अफि १२ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । साथै प्रदे श कवत्त व्मवस्थाऩन ऐन अनुसाय स्थानीम तहराई सभऩूयक अनुदानभा रू १० कयोड य कवशेष अनुदानभा रू १० कयोड प्रस्ताव गये कोछु । स्थानीम तहफाट सञ्चारन हुने ऩरयमोजनाको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन प्राि बएऩर्छ अनुदान कवतयण गरयनेछ। 5 २६. सॊ घीम सयकायफाट कामिक्रभ य स्रोत सकहत सशति अनुदान स्वरूऩ प्राि बएको रू. ६ अफि ५० कयोडराई कामिक्रभभा सभावेश गने व्मवस्था र्भराएकोछु । सॊ घफाट प्राि बएका सशति अनुदानका कामिक्रभराई सम्फन्त्न्त्धत भन्त्रारमको कामिक्रभभा सभावेश गयी सिारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । सॊ घीम सयकायफाट प्रदान गरययहे का सेवा य कामि प्रदे श सयकायभा हस्तान्त्तयण नबएसम्भ साकवक कामािरमफाट सिारन हुने व्मवस्था र्भराइनेछ। २७. भन्त्रारमगत कवर्नमोजन गरयएको कुर फजेट यकभभध्मे सम्फन्त्न्त्धत भन्त्रारमको कामि ॉ ीगत प्रकृर्तका यकभ भन्त्रारम अन्त्तगित सिारन तथा प्रशासर्नक खचि यकभ फाहे क ऩूज स्थाऩना हुने सॊ यचना वा कामािरमफाट खचि गने व्मवस्था र्भराइनेछ। २८. अफ भ ऺेरगतरूऩभा आर्थिक वषि २०७५/७६ को फजेट य कामिक्रभ प्रस्तुत गनि चाहन्त्छु । सडक ऩूवािधाय २९. प्रदे शको आर्थिक-साभान्त्जक कवकासराई गर्तशीर फनाउन, सेवा प्रवाहभा ऩहुॉच वृकद्ध गनि य स्थानीम तह फीचभा सन्त्तुरन कामभ गनि प्रदे शस्तयीम सडक सञ्जार र्नभािण गरयनेछ। ३०. सॊ घफाट र्नभािण बइयहे को प्रदे शको सभृकद्ध भागिको रूऩभा यहे को कोयरा-ऩोखया सडक खण्डको र्नभािणभा सहजीकयण गरयनेछ। प्रदे श गौयव आमोजनाको रूऩभा ऩोखया-र्बभादडेढगाउॉ हुॉदै दुम्कीफास द्रतु भागि र्नभािणका रार्ग सम्बाव्मता अध्ममन सकहतको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय ऩाने व्मवस्था र्भराएकोछु । ३१. प्रदे श गौयवको आमोजनाको रूऩभा फुढीगण्डकी, दे वघाट-घुभाउने-भुग्रीङ्ग य भस्मािङ्गदी करयडोय भागिको कवकास गरयनेछ। 6 ३२. प्रदे श गौयवको आमोजनाको रूऩभा शार्रग्राभ साॉस्कृर्तक करयडोय (दे वघाट-ऩुट्टायकेरादीघाट-चाऩाकोट-याम्दी-कारयकोट-सेतीफेणी-परेवास-भारढु ङ्गा-फेनी)कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी र्नभािण कामिको रार्ग रू. २ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ३३. स्थानीम तहको प्रत्मेक वडा केन्त्द्रराई ऩार्रकाको केन्त्द्रसॉग य ऩार्रकाको केन्त्द्रराई न्त्जल्रा सदयभुकाभ एवॊ प्रदे श याजधानीको सडक सञ्जारभा जोडने स्तयीम सफिमाभ (अर वमदय) सडक र्नभािणको कामि आगाभी ऩाॉच वषिर्बर सम्ऩन्न गरयनेछ। मी सडक सञ्जारराई उच्च प्राथर्भकताभा याखी रू. २ अफि ६ कयोड ६५ राख फजेट प्रस्ताव गये कोछु । ३४. एक र्नवािचन ऺेर एक स्तयीम सडक कामिक्रभ अन्त्तगित प्रदे शका छत्तीस र्नवािचन ऺेरका रार्ग रू. २ कयोड १० राखका दयरे जम्भा रू. ७५ कयोड ६० राख यकभ कवर्नमोजन गये कोछु । साथै मो कामिक्रभ प्रदे शको उच्च प्राथर्भकता प्राि कामिक्रभराई स्रोतको सुर्नन्त्श्चतता हुने व्मवस्था र्भराएकोछु । ३५. नवरऩुयको र्रफेणीदे न्त्ख ऩूव-ि ऩन्त्िभ रोकभागिको दुम्कीफास जोड्ने सडक ये खाङ्कनका रार्ग सम्बाव्मता अध्ममन सकहतको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ३६. ॉ ख ु ैयेनी-गोयखा, डुम्र-े फेसीशहय-चाभे, दभौरी-बोरे टायप्रदे शर्बरका प्रभुख रोकभागि आव ऩोखया, खैयेनी-र्बभाद, भारढु ङ्गा-फेनी सडकराई स्तयोन्नर्तका रार्ग नेऩार सयकायसॉग सभन्त्वम गयी कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी र्नभािणको थारनी गरयनेछ। ३७. ऩोखया उऩत्मकाभा फृहत चक्रऩथको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी र्नभािण कामि सुरू गनि आवश्मक यकभ कवर्नमोजन गये कोछु । ३८. सडक सञ्जारसॉग नजोर्डएका ऺेरराई सडक सञ्जारसॉग आवद्ध गनि कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी भोटये वर ऩुर र्नभािण गनि रू. ५१ कयोड ८५ राख फजेट प्रस्ताव गये कोछु । 7 ३९. प्रदे शका गाउॉफस्तीभा सहज आगभनका रार्ग र्फर्बन्न नदी य खोराभा झोरुङ्गे ऩुरको र्नभािण गनि रू. ६ कयोड २७ राख फजेट ब्मवस्था गये कोछु । ४०. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा ऩृ्वी रोकभागिको कवजमऩुय खोराभा करात्भक ऩुर (र्सग्नेचय/आकि र्िज) र्नभािणका रार्ग कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गरयनेछ। ४१. अन्त्तयािकिम स्तयको आधुर्नक सुकवधा सम्ऩन्न फहुउऩमोगी अन्त्तयािकिम सम्भेरन केन्त्द्र र्नभािण गनि रू. १ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ४२. बौर्तक ऩूवािधायको गुणस्तय सुर्नन्त्ित गनि गुणस्तय भाऩन प्रमोगशारा स्थाऩना गनि फजेट व्मवस्था गये कोछु । ४३. बौगोर्रकरूऩभा अर्त कवकट य कवकासका दृकिरे ऩछार्ड ऩये का गोयखाको च ुभ-नुम्िी य धाचे , नवरऩुयको हुप्से कोट य फागरुङको ढोयऩाटन ऺेरराई कवशेष ऺेर घोषणा गयी एकीकृत कवकास कामिक्रभ सञ्चारन गनि रू. ४ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । शहयी कवकास ४४. स्थानीम तहसॉगको सह-रगानीभा ऩकहरो चयणभा ३० गाउॉऩार्रकाको केन्त्द्रभा फहुउद्देश्मीम साभुदाकमक सबाकऺ र्नभािणका रार्ग रू. १० कयोड ५० राख कवर्नमोजन गये कोछु । मो कामिक्रभराई आगाभी वषि फाॉकी गाउॉऩार्रकाभा कवस्ताय गरयनेछ। ४५. ऩूवािधाय सकहतको व्मवन्त्स्थत शहय य वस्ती कवकासका कामिक्रभ सिारन गरयनेछ। प्रादे न्त्शक बवन र्नभािण सॊ कहता तथा भाऩदण्ड र्नभािण गयी कामािन्त्वमनभा ल्माइनेछ। न्त्जल्रा सदयभुकाभभा यहे का शहयको फस्तीराई व्मवन्त्स्थत गनि मोजना तजुभ ि ा गयी कामािन्त्वमनभा ल्माइनेछ। ४६. सॊ घ तथा स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा आधुर्नक तथा ठू रा शहयको कवकासका कामिक्रभ सिारन गरयनेछ। प्रदे श याजधानी नन्त्जकका शहयराई स्माटराइट र्सटीको रूऩभा कवकास गनि रू. १ कयोड २० राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 8 ४७. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा भहानगयऩार्रका, नगयऩार्रका तथा नगयोन्त्भुख ऩार्रकाका आवासीम ऺेरराई व्मवन्त्स्थत फनाउन नीर्त तजुभ ि ा गयी हाउसऩुर्रङ्ग य ल्माण्डऩुर्रङ्ग कामिक्रभराई र्नयन्त्तयता र्दन रू. ३ कयोड फजेटको व्मवस्था गये कोछु । ४८. सॊ घीम सयकायसॉग सहकामि य सहजीकयण गयी फुर्तिवाङ, वार्रङ, डुम्र-े बन्त्साय य ऩारुङटायको आसऩासको ऺेरराई स्भाटिर्सटी य गोयखा फजाय-साॉस्कृर्तक शहयकोरूऩभा कवकास गरयनेछ। ४९. शहयी मातामातराई व्मवन्त्स्थत गनि ऩोखयाभा भहानगयऩार्रकासॉग सहकामि गयी अत्माधुर्नक भेट्रोफस टर्भिनर य अन्त्तय प्रदे श फसऩाकि र्नभािण कामि अगार्ड फढाइनेछ। ऊजाि कवकास ५०. सॊ घ, स्थानीम तह य र्नजी ऺेरसॉगको सहकामिभा ऊजाि ऺेरको र्दगो कवकास गरयनेछ। जराशममुक्त जरकवद्युत आमोजनाराई उच्च प्राथर्भकता र्ददै जरकवद्युत, सौमि, वामु य जैकवक ऊजािको कवकास गनि सम्बाव्मताको अध्ममन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ५१. ॉ ीखोरा उच्चफाॉध जरकवद्युत आमोजना, भादी-कोइर्रनी सॊ घ य र्नजीऺेरको सहकामिभा आध जरकवद्युत आमोजना, कारीगण्डकी फहुउद्देश्म जरकवद्युत ऩरयमोजना य तल्रो सेती जरकवद्युत आमोजना जस्ता जराशममुक्त जरकवद्युत आमोजना य अन्त्म जरकवद्युत आमोजना र्नभािणका रार्ग सम्बाव्मता अध्ममन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ५२. कवजुरीको सुकवधा नऩुगेका ऺेरको ऩकहचान गयी स्थानीम तह, नेऩार कवद्युत प्रार्धकयण य वैकन्त्ल्ऩक ऊजाि प्रवद्धिन केन्त्द्र सभेतको साझेदायी य सभन्त्वमभा ग्राभीण कवद्युतीकयणराई प्राथर्भकता र्दइनेछ। आगाभी दुई वषिर्बर कवद्युतको सुकवधा नऩुगेका सफै ऺेरभा कवजुरी फत्ती उऩरब्ध गयाउने व्मवस्थाका रार्ग रू. ३८ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ५३. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा र्फजुरीका काठे ऩोरराई ऩाॉच वषिर्बर न्त्स्टर ऩोरद्वाया प्रर्तस्थाऩन गनि रू. ५ कयोड फजेट कवर्नमोजन प्रस्ताव गयी र्नयन्त्तयता र्दएकोछु । 9 ५४. र्नभािण सम्ऩन्त्न बई सञ्चारनभा आइसकेका रघु तथा साना जरकवद्युत आमोजनाको भभित सम्बायका रार्ग रू. १ कयोड यकभ कवर्नमोजन गये कोछु । ५५. र्नजी ऺेरसॉगको सहकामिभा साविजर्नक र्नजी साझेदायी कामिक्रभ अन्त्तगित भुस्ताङ, भनाङ य फाग्रुङभा उच्च ऺभताको सौमि ऊजािको सम्बाव्मता अध्ममन गनि आवश्मक व्मवस्था र्भराएकोछु । नदी र्नमन्त्रण ५६. रयभोट सेन्त्न्त्सङ्ग, बौगोर्रक सूचना, जोन्त्खभ नक्साङकन तथा फाढी र्फश्लेषण प्रणारीको कवकास गरयनेछ। व्मवन्त्स्थत नदी र्नमन्त्रण प्रणारीको कवकासका रार्ग तटवन्त्धन र्नभािण गयी डुवान, कटान, फाढी ऩकहयो रगामतका प्रकोऩको न्त्मूनीकयण गनि रू. २५ कयोड ९५ राख फजेट कवर्नमोजन गरयकोछु । सूचना य सिाय, कवऻान य प्रकवर्ध ५७. प्रदे श सूचना प्रकवर्ध ऩाकिको र्नभािण य सिारन गनिका रार्ग स्थान छनौट गयी र्नभािण कामि सुरू गनि रू. ७५ राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ५८. प्रदे शर्बर सिारनभा यहे का सिायका भाध्मभराई दताि, अर्बरेख, अनुभर्त, नवीकयण य र्नमभन गनि आवश्मक नीर्त तजुभ ि ा गरयनेछ। ५९. प्रदे श स्तयभा टे र्रर्बजन य ये र्डमो प्रसायण सेवाको स्थाऩनाका रार्ग सहजीकयण गरयनेछ। ६०. कवऻान तथा प्रकवर्धको ऺेरभा आकवष्काय, अध्ममन अनुसन्त्धानभा सॊ रग्न व्मन्त्क्त तथा सॊ स्थाराई प्रोत्साहन य सम्भान गरयनेछ। कवऻान तथा प्रकवर्धको अध्ममन अनुसन्त्धान गनि कवऻान प्रकवर्ध प्रर्तष्ठान स्थाऩना गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 10 ६१. सफै स्थानीम तहसम्भ िोडव्माण्ड नेटवकि कवस्ताय गनि साविजर्नक तथा र्नजी ऺेरसॉग ु ब य ऩहुॉचमोग्म फनाउन सभन्त्वम गयी इन्त्टयनेटको प्रमोगराई सयर, सहज, सविसर सहजीकयण गरयनेछ। ऩमिटन ६२. प्रदे शर्बर यहे का ऐर्तहार्सक, साॉस्कृर्तक, धार्भिक, ऩुयातान्त्त्वक एवॊ प्राकृर्तक सम्ऩदाको सॊ यऺण य प्रवद्धिन गरयनेछ। ऩमिटन ऩूवािधायको कवकास य कवस्ताय गयी ऩमिटन सेवाभा सुधाय गरयनेछ। ऩमिटन ऺेरको एकीकृत कवकास गनि स्ऩि कामिमोजना य रागत सकहतको ऩमिटन गुरूमोजना तमाय गनि रू. एक कयोड फजेट छु ट्याएको छु । ६३. ग्राभीण ऩमिटन प्रवद्धिन गनिका रार्ग तीनसम गाउॉराई नभूना ऩमिटकीम गाउॉका रूऩभा कवकास गनि होभस्टे ऩमिटन ऩुवािधाय कवकास कामिक्रभका रार्ग रू. ३० कयोड फजेट कवर्नमोजन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ६४. प्रदे श र्बरका भहत्वऩूणि ऩमिटकीम स्थर, ऩमिटन केन्त्द्र, ऩदभागि, होटर रगामतका भहत्वऩूणि सेवा, सुकवधा य सूचनाको प्रवाह गनिका रार्ग ऩमिटन सूचना केन्त्द्रको स्थाऩना गरयनेछ। साथै नमाॉ ऩदभागिको र्नभािण, भभित सुधाय, सौन्त्दमिकयण य सूचना केन्त्द्र सभेतका रार्ग रू. ६ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ६५. ऩोखया-रेखनाथ भहानगयऩार्रकासॉगको सहकामिभा पेवातारको आकाय वृकद्ध य एकीकृत सॊ यऺण सकहतको ऩूवािधाय कवकास गरयनेछ। र्नजी ऺेरसॉग सहकामिभा पेवातारराई सौन्त्दमिकयण य ऩमिटकीम गन्त्तव्मको रूऩभा कवकास गनि भन्त्ल्टर्भर्डमा म्मुन्त्जकर पाउन्त्टे न, ड्याभसाइडदे न्त्ख शान्त्न्त्त स्तूऩासम्भ क्मानोऩी वाक य वाटयरेबरभा ग्रासर्िज र्नभािणको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गरयनेछ। मसका रार्ग रू. ८ कयोड फजेट प्रस्ताव गये कोछु । मसको र्नभािण कामि सम्ऩन्त्न बएऩर्छ मो तार एर्समाको प्रभुख ऩमिटकीम गन्त्तव्मको रूऩभा कवकास हुने कवश्वास र्रएकोछु । 11 ६६. ऩमिटनभैरी कामिक्रभका भाध्मभफाट ऩटक ऩटक भार होइन धेयै ऩटक ऩमिटक मस प्रदे शभा आउने वातावयणको सृजना गरयनेछ। गुणस्तयीम सेवा य नमाॉ ऩमिटकीम गन्त्तव्मको कवकास गयी ऩमिटकको फसाई अवर्धभा वृकद्ध गरयनेछ। र्नजी ऺेरको सहकामिभा ऩमिटकराई अर्तर्थको रूऩभा सम्भान गनि अर्तर्थदे वो बव् अर्बमान सिारन गरयनेछ। ६७. ऩमिटन प्रवद्धिन गनि सन् २०१९ राई आन्त्तरयक ऩमिटन वषि, सन् २०२० राई र्छभेकी दे शका ऩमिटक आकषिण वषि य सन् २०२२ राई प्रदे श ऩमिटन वषि तमायीका रार्ग फजेट व्मवस्था र्भराएकोछु । ६८. ऩमिटकीम गन्त्तव्म कवकास गनि प्रदे शको याजधानी य न्त्जल्रासॉगको हवाई सम्ऩकिराई ऩुन: स्थाऩना एवॊ कवस्ताय गनि प्रदे शर्बरका ऩारुङटाय-गोयखा, हुम्डे-भनाङ य ढोयऩाटनफाग्रुङ कवभानस्थर ऩुन् सिारनभा ल्माउन नागरयक उड्डममन प्रार्धकयणसॉग सभन्त्वम गरयनेछ। ६९. साहर्सक खेरऩमिटनको कवकास य कवस्ताय गनि अल्ट्राराइट, प्मायाग्राइर्डङ्ग, फन्त्ञ्ज जम्ऩ, क्मानोर्नङ, यक क्राईन्त्म्फङ, कामाककङ, स्काइ डाइर्बङ, कहउॉ स्केकटङ य स्की जस्ता खेरऩमिटनको प्रवद्धिन गरयनेछ। ७०. नमाॉ आकषिक ऩमिटकीम गन्त्तव्म कवकास गनिका रार्ग स्थानीम तह य र्नजीऺेरसॉग साझेदायी गरयनेछ। र्नजी ऺेरसॉग सहकामिभा प्रदे शका कवर्बन्न स्थानभा केफरकाय सिारन गने व्मवस्था र्भराइनेछ। ७१. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा प्रदे शभा यहे का तार, कुण्ड य ऩोखयीको सॊ यऺणका रार्ग तार सॊ यऺण कवकास प्रार्धकयण गठन गयी कामािन्त्वमन गरयनेछ। पेवातारफेगनासतार-रूऩातार कनेन्त्क्टर्बटीका रार्ग स्थानीम तह य र्नजी ऺेरसॉगको सहकामिभा भोनोये र सिारन गनि सम्बाव्मता अध्ममन गने कामिक्रभराई र्नयन्त्तयता र्दएकोछु । ७२. अन्नऩूणि य भनास्रु सॊ यऺण ऺेर तथा कवर्बन्न प्राकृर्तक, ऐर्तहार्सक, धार्भिक, साॉस्कृर्तक ऺेर तथा ग्राभीण ऩमिटन केन्त्द्र, होभस्टे , ऩदमाराभागिराई र्नमभन य व्मवन्त्स्थत गनि नीर्त तजुभ ि ा गयी कामिक्रभ सिारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 12 ७३. भनाङ य रोभान्त्थाङ (उऩल्रो भुस्ताङ) ऺेरराई ऩमिटकीम गन्त्तव्मकारूऩभा कवकास य प्रवद्धिन गनि गुरूमोजना तमायीका रार्ग फजेटको व्मवस्था र्भराएकोछु । ७४. ऩमिटन उद्योगराई आधुर्नक य सुकवधासम्ऩन्न फनाउन ऩमिटन सेवा सुकवधा सम्फन्त्धी भाऩदण्ड तमाय गरयनेछ। भहत्त्वऩूणि ऩमिटकीम गन्त्तव्म स्थरभा आधुर्नक य सुकवधासम्ऩन्न होटर स्थाऩना गनि र्नजी ऺेरराई प्रोत्साहन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ७५. स्वगिद्वायी (ओॊ प्रे क्वा), भेरेरूऩा गुपा, कवचेतार, कोरय-ठु रेक, ऩिासे रेक, र्छम्केश्वयी य दे वच ुरी-वयच ुरी भहाबायत श्रृङ्खराराई ऩमिटकीम ऺेरकारूऩभा कवकास गयी प्रवद्धिन गनि गुरूमोजना र्नभािणका रार्ग व्मवस्था र्भराएकोछु । ७६. ऩमिटकीम दृकिकोणरे भहत्वऩूणि उच्च कहभारी ऺेरभा ऩमिटन सूचना केन्त्द्र, स्वास््म ऩयीऺण स्थर य उद्धाय केन्त्द्र स्थाऩना गयी सुयन्त्ऺत गन्त्तव्मका रूऩभा कवकास गनि रू. १ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ७७. प्रदे शका प्राकृर्तक सौन्त्दमिरे बरयऩूणि भुस्ताङ, भनाङ य च ुभ-नुम्िीराई अन्त्तयािकिमस्तयको कपल्भ सुकटङ्ग स्थरकोरूऩभा कवकास गनि रू. १ कयोड ५० राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । कृकष ऺेर ७८. कृकष ऺेरको आधुर्नकीकयण, व्मवसामीकयण य मान्त्न्त्रकीकयणभा जोड र्दइनेछ। उन्नत फीउकवजन, भरखादको व्मवस्था तथा र्सचाईको प्रफन्त्ध गदै उन्नत खेती य उच्च भूल्म फारीको कवकास गरयनेछ। अगािर्नक तयकायी तथा परपूर खेती य ऩशुऩारनभा जोड र्दएकोछु । ७९. आगाभी ऩाॉच वषिर्बर खाद्यान्नभा आत्भर्नबिय हुने रक्ष्म हार्सर गनि अल्ऩकारीन, भध्मकारीन य दीघिकारीन नीर्त तमाय गयी र्फशेष कामिक्रभ सञ्चारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 13 ८०. गरयफी र्नवायण य योजगायी सृजनाका रार्ग स्थानीम तहभा भुख्मभन्त्री वातावयणभैरी नभूना कृकष गाउॉ स्थाऩना गनि रू. १० कयोड ८० राख फजेट व्मवस्था र्भराएकोछु । ८१. साविजर्नक र्नजी साझेदायीभा एकवडा एकनभूना व्मवसाकमक कृकष तथा ऩशु कवकास कामिक्रभ य एकऩार्रका एकउत्ऩादन कामिक्रभ सञ्चारन गनि आवश्मक फजेटको व्मवस्था गये कोछु । ८२. कृकष उऩजको सॊ यऺण य भूल्म श्रृङखरा अर्बवृकद्धका रार्ग अरैँ ची, अदुवा , न्त्चमा य कपी प्रशोधन भेन्त्शन खरयदका रार्ग कामिकवर्धका आधायभा कृषकराई अनुदान र्दने व्मवस्था र्भराएकोछु । ८३. मुवाराई कृकषऩेशाप्रर्त आककषित गनि कृकषको व्मवसाकमकीकयण य उद्यभशीरता कवकासका भाध्मभद्बाया स्वयोजगायी अर्बवृकद्ध गने कामिक्रभ सिारन गरयनेछ। फारी, ऩशुऩॊऺी य भत्स्मका व्मवसाकमक भोडेर पभि सिारन गनि कामिकवर्धका आधायभा कवत्तीम उत्प्रेयणाका कामिक्रभ सञ्चारन गनि रू. ४० कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ८४. कृकष उऩजको सॊ यऺण य सुयन्त्ऺत बण्डायणका रार्ग एक स्थानीम तह एक शीतबण्डाय र्नभािण कामिक्रभका रार्ग रू. २६ कयोड ५० राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ८५. कृकष ऺेरभा यहे को कवचौर्रमा प्रवृर्तको अन्त्त्म गयी कृकष उऩजको उन्त्चत भूल्म य फजायको सुर्नन्त्ितता गरयनेछ। कृकष उत्ऩादनराई फजायसम्भको ऩहुॉच कवस्तायका रार्ग कृकष उऩज सङ्करन केन्त्द्र स्थाऩना गनि रू. १२ कयोड ५० राख फजेट प्रस्ताव गये कोछु । ८६. भूल्म श्रृङखराभा आधारयत कृकष तथा ऩशुऩारनका र्फशेष कामिक्रभ सिारन गरयने छ। स्माउ, सुन्त्तरा, आरु, कपी, अदुवा, अरैँ ची, दूध, भासु, प्राङगारयक तयकायी य ऩुष्ऩ खेतीका ऩकेटऺेर र्नधाियण गयी कामिक्रभ सञ्चारनका रार्ग रू.१२ कयोड फजेट व्मवस्था गये कोछु । 14 ८७. व्मवसामीक कृकषभा आफद्ध बएकाराई ऻान, सीऩ य दऺता अर्बवृकद्ध गयाउन कृषक तार्रभ कामिक्रभ सञ्चारन गरयनेछ। कृकष तथा ऩशुऩॊऺीजन्त्म भहाभायी योग र्नमन्त्रण य दै वी प्रकोऩफाट हुने ऺर्तको न्त्मूनीकयण य याहत कवतयणका कामिक्रभ सञ्चारन गरयनेछ। ८८. कवद्यारम तहफाटै कृकष न्त्शऺाको प्रवद्धिन य कवकास गयी कृकष ऺेरका व्मवसाकमक जनशन्त्क्त र्नभािणका रार्ग नभूना कृकष पभि य कृकष ऩाठशारा सञ्चारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ८९. प्रदे शर्बर र्सॊ चाई सुकवधाको कवस्ताय गयी कृकष उत्ऩादन य उत्ऩादकत्व फढाउनका रार्ग साना तथा भझौरा र्सॊ चाई आमोजना र्नभािणका रार्ग रू. ४ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये को छु । ९०. ककसानसॉगको साझेदायीभा साना तथा नमाॉ प्रकवर्धभा आधारयत र्सॊ चाई आमोजना ऩकहचान गयी सञ्चारन गनि ऩमािि फजेटको व्मवस्था गये कोछु । ९१. बू-उऩमोग नीर्त तजुभ ि ा गयी कृकषमोग्म बूर्भ फाॉझो याख्ने अवस्थाराई र्नरूत्साकहत गरयनेछ। कृकष उत्ऩादन तथा उत्ऩादकत्व वृकद्धका रार्ग व्मवसाकमक खेतीराई प्रवद्धिन गने नीर्त तजुभ ि ा गयी रागू गरयनेछ। ९२. अगािर्नक कृकष उऩजको उत्ऩादन य उऩबोगभा जोड र्दइनेछ। प्रदे शभा कवषादी यकहत खाद्यान्न उत्ऩादन य उऩबोग गने सॉस्कृर्तको कवकास गरयनेछ। प्रदे शको प्रवेश कवन्त्दु ॉ ख ु ैयेनी य स्माङजाको याम्दीभा द्रतु कवषादी अवशेष ऩयीऺण प्रमोगशारा तनहुॉको आव स्थाऩना गनि ऩमािि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ९३. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा स्वच्छ भासु उत्ऩादन तथा कवतयणको प्रफन्त्ध गनि दश स्थानभा आधुर्नक फधशारा र्नभािण गने व्मवस्था र्भराएकोछु । साथै फ्रेसहाउस सुधाय कामिक्रभ सभेतका रार्ग रू. ७ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 15 ९४. साविजर्नक, र्नजी तथा सहकायी ऺेरको सहबार्गताभा अगािर्नक खेती प्रणारीराई कवकास य कवस्तायका रार्ग प्राङ्गारयक भर कायखाना स्थाऩना गनि आवश्मक प्रफन्त्ध गये कोछु । ९५. ॉ ी ऩरयचारनको भाध्मभफाट सहकायी ऺेरराई कवत्तीम सहकायी ऺेरको र्नमभन य ऩूज उत्प्रेयकका रूऩभा कवकास गरयनेछ। साथै एकसहकायी एकनभूना उत्ऩादन कामिक्रभराई प्रोत्साहन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । औद्योर्गक ऺेर ९६. औद्योर्गक कवकासका रार्ग रगानीभैरी वातावयणको सृजना गरयनेछ। प्रदे शभा रगानी फढाउन सम्वत २०७५ चैर भसान्त्तसम्भ प्रदे श याजधानीभा रगानी सम्भेरन आमोजना गने व्मवस्था र्भराएकोछु । साविजर्नक र्नजी साझेदायी कामिक्रभ अन्त्तगित र्नभािण तथा सिारन गने कामािन्त्वमनमोग्म ऩरयमोजना फैक फनाउन रू. ८ कयोड य रगानी सम्भेरनका रार्ग रू. १ कयोड गयी जम्भा रू. ९ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । मस कामिक्रभफाट प्रदे शभा र्नजी ऺेरको रगानी प्रवद्धिन बई योजगायी सृजना हुने कवश्वास र्रएकोछु । ९७. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा एक स्थानीम तह, एक औद्योर्गक ग्राभको स्थाऩनाको सम्बाव्मता अध्ममन गरयनेछ। एक र्नवािचन ऺेर एक औद्योर्गक ग्राभ स्थाऩना गनि रू. १२ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । साथै , ऩोखया औद्योर्गक ऺेरको सडक सकहतको ऩूवािधाय कवकासका रार्ग रू. २ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ९८. ऩयम्ऩयागत ऻान तथा स्थानीम सीऩ य कच्चा ऩदाथिभा आधारयत हस्तकरा, घये र,ु साना तथा रघु उद्योगराई प्रवद्धिनका रार्ग आमभूरक तथा सीऩभूरक कामिक्रभ सञ्चारन गयी गरयवी र्नवायण गरयनेछ। ९९. रघु उद्यभ कवकास कामिक्रभफाट स्वयोजगायी य आम आजिन वृकद्ध गनिका रार्ग रू. ३ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 16 १००. कारीगण्डकी य भस्मािङ्दी करयडोयभा आर्थिक करयडोय य कवशेष आर्थिक ऺेर स्थाऩना गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १०१. प्रदे शर्बर यहे का खानी तथा खर्नज ऩदाथिको अन्त्वेषण, उत्खनन, प्रशोधन य प्रमोगका रार्ग सम्बाव्मता अध्ममन गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १०२. प्रदे शभा ऩाइने जडीफुटीको व्मवसाकमक खेती प्रविद्धन गरयनेछ। जडीवुटी सङ्करन तथा प्रशोधन केन्त्द्र स्थाऩना गनि फजेट व्मवस्था गये कोछु । वन तथा वातावयण १०३. हाम्रो वन, योजगायी य आमआजिनका रार्ग र्दगो वन व्मवस्थाऩनका कामिक्रभ सिारन गरयनेछ। वातावयण य कवकासफीच सन्त्तुरन कामभ गदै जैकवक कवकवधता एवॊ वातावयण अनुकूरन कामिक्रभ सिारन गनि फजेटको व्मवस्था र्भराएकोछु । १०४. ऩोखया रेखनाथ भहानगयऩार्रका अन्त्तगित ऩचबैमाभा अन्त्तयािकिमस्तयको प्राणी उद्यान (जुरोन्त्जकर ऩाकि) को स्थाऩना गनि कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी स्थाऩनाको कामि प्रायम्ब गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १०५. जैकवक कवकवधता सॊ यऺणका रार्ग नमाॉ सॊ यऺण ऺेरको सम्बाव्मता अध्ममनका रार्ग फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । वन तथा फन्त्मजन्त्तु सॊ यऺणका कामिक्रभ सञ्चारन गने व्मवस्था गये कोछु । १०६. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा अर्त भहत्वऩूणि तथा सॊ वेदनशीर जराधाय ऺेर तथा तारको एकीकृत जराधाय ऺेरको सॊ यऺण य बू-सॊ यऺण गने कामिक्रभका रार्ग फजेटको व्मवस्था गये कोछु । १०७. जरवामु अनुकूरन य ऩमािवयण सॊ यऺणका कामिक्रभराई जोड र्दइनेछ। जरवामु ऩरयवतिनका कायण वातावयणभा ऩये को असयको अध्ममन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 17 १०८. आगाभी ऩाॉच वषिर्बर एक नागरयक एक परपूर, जडीफुटी य सोबनीम प्रजार्तको कवरूवाको वृऺयोऩण कामिक्रभ सिारन गयी सपा वातावयण स्वस््म जीवन का रार्ग फजेटको व्मवस्था गये कोछु । साथै एकवडा एक उद्यान, एकऩार्रका फहुउद्यान कामिक्रभराई मसै कामिक्रभभा सभाकहत गये कोछु । १०९. ऩयम्ऩयागत खानेऩानीका स्रोत य भुहानको सॊ यऺण गदै गाउॉफस्तीभा यहे का ऩुयाना एवॊ जीणि अवस्थाका कुवा तथा ऩोखयी भभित तथा सॊ यऺणका कामिक्रभ सञ्चारन गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ११०. कवद्युतीम सवायी साधन प्रमोगराई प्रोत्साहन गयी वातावयणीम स्वच्छता कामभ गरयनेछ। र्नजी ऺेरसॉगको सहकामिभा प्रदे शर्बरका रोकभागिभा कवद्युतीम चान्त्जङ ि स्टे शन स्थाऩना गने व्मवस्था र्भराएकोछु । न्त्शऺा ु ब य १११. सविसर गुणस्तयीम न्त्शऺाको व्मवस्था गनि प्रदे श सयकाय प्रर्तवद्ध यहे कोछ। न्त्शऺाराई फैऻार्नक य व्मवसाकमक फनाउन कवशेष व्मवस्था र्भराइनेछ। ११२. साभुदाकमक कवद्यारम य फारकवकास केन्त्द्रभा शौचारम, खानेऩानी ट्याङकी र्नभािण तथा अन्त्म बौर्तक सुधाय य शैन्त्ऺक साभाग्रीको व्मवस्थाका रार्ग रू. ३० कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ११३. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा प्रदे शका कहभारी तथा दुगभ ि ऩहाडी ऺेर तथा अन्त्म ऺेरभा यहे का साभुदाकमक तथा सयकायी कवद्यारमको नक्साङकन गयी आवासीम कवद्यारमभा रूऩान्त्तयण गनि रू. १० कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ११४. साभुदाकमक कवद्यारमको शैन्त्ऺक गुणस्तय सुधाय गनि न्त्शऺकको ऺभता अर्बवृकद्ध गरयनेछ। स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा ऩाठ्यक्रभ तमाय गयी शैन्त्ऺक तार्रभ सिारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 18 ११५. प्रदे शर्बर दऺ, प्राकवर्धक, व्मवसाकमक य उद्यभशीर जनशन्त्क्त उत्ऩादन गनि प्राकवर्धक भहाकवद्यारम य कवद्यारम स्थाऩनाका रार्ग रू. ३ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ११६. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा साभुदाकमक कवद्यारमभा कवऻान प्रमोगशारा य ऩुस्तकारम स्थाऩना गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । साथै एक स्थानीम तह एक साविजर्नक ऩुस्तकारम स्थाऩना गने व्मवस्था र्भराएकोछु । ११७. प्रदे शभा खुरा कवश्वकवद्यारम स्थाऩना गनि नीर्त तजुभ ि ा गरयनेछ। प्रदे शस्तयीम कवश्वकवद्यारम स्थाऩना गनि रू. १कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । ११८. प्रदे शराई ऩूणि साऺय फनाउॉदै सॊ घीमता, कवत्तीम य प्रकवर्ध साऺयता अर्बमान सञ्चारन गने ब्मवस्था र्भराएको छु । स्वास््म ११९. आधायबूत स्वास््म सेवाभा आभ नागरयकको ऩहुॉच अर्बवृकद्ध गरयनेछ। स्वास््म सेवाराई ु ब य गुणस्तयीम फनाउन स्वास््म सम्फन्त्धी प्रादे न्त्शक नीर्त कानून, बयऩदो, सविसर भाऩदण्ड य आचायसॊ कहता र्नभािण गयी कामािन्त्वमन गरयनेछ। १२०. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा स्वास््म कवभा कामिक्रभराई अर्बमानकै रूऩभा सिारन गयी स्वस्थ जीवनको प्रत्माबूर्त गरयनेछ। १२१. फार स्वास््म तथा गबिवती भकहराहरूको स्वास््म उऩचाय गनि र्फशेष कामिक्रभ तथा घुम्ती न्त्शकवय सञ्चारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १२२. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा प्रत्मेक गाउॉऩार्रकाभा २५ शैय्मा, नगयऩार्रकाभा ५० शैय्माको अस्ऩतार य प्रदे श याजधानीभा १ हजाय शैय्माको आधुर्नक अस्ऩतार र्नभािण गने कामिक्रभभा रू ४२ कयोड ५० राख फजेट कवर्नमोजन गयी र्नयन्त्तयता र्दएकोछु । 19 १२३. क्मान्त्सय, भुटु य भृगौरा योगको उऩचायका रार्ग प्रदे शर्बर अत्माधुर्नक य सुकवधा सम्ऩन्न कवन्त्शिीकृत अस्ऩतार स्थाऩना गनि कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी अस्ऩतार र्नभािण गनि रू १० कयोड कवर्नमोजन गये को छु । १२४. भातृन्त्शशु स्वास््मभा सुधाय ल्माउन य फार भृत्मुदय घटाउन प्रदे शर्बर कवन्त्शिीकृत प्रसूर्त तथा फार अस्ऩतारका रार्ग कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी बवन र्नभािण कामिक्रभराई र्नयन्त्तयता र्दन रू. ५ कयोड फजेट व्मवस्था र्भराएकोछु । १२५. प्रदे शर्बरका सफै अस्ऩतार तथा स्वास््म सॊ स्थाको क्रभश् ऺभता अर्बवृकद्ध तथा स्तयोन्नती गरयनेछ। सयकायी अस्ऩतार तथा स्वास््म केन्त्द्रको स्तयोन्नती, औषधी तथा ॉ ीगत अनुदानको व्मवस्था र्भराइनेछ। उऩकयण खरयदका रार्ग ऩूज १२६. प्रदे श याजधानीभा अन्त्तयािकिम भाऩदण्ड अनुरूऩको स्वास््म प्रमोगशारा स्थाऩना गने व्मवस्था र्भराएकोछु । साथै आवश्मकता अनुसाय थऩ नमाॉ स्थानभा ब्रड फैं क स्थाऩना गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १२७. सॊ घ तथा स्थानीम तहसॉगको सभन्त्वम य सहकामिभा आमुवेर्दक औषधी उत्ऩादन केन्त्द्र स्थाऩनाका रार्ग फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १२८. याजभागिभा फढ्दै गएको सडक दुघट ि नाफाट हुने घाइतेको तत्कारै प्राथर्भक उऩचाय गनि दभौरी अस्ऩतार, वार्रङ प्राथर्भक स्वास््म केन्त्द्र य र्डभुवा स्वास््म चौकीराई हाइवे भोवाईर अस्ऩतारकारूऩभा कवकास गनि रू. १ कयोड ५० राख फजेट व्मवस्था गये कोछु । १२९. ऩारयवारयक स्वास््म कामिक्रभ, एकीकृत स्वास््म न्त्शकवय, ऩाठे घय खस्ने भकहराको शल्मकक्रमाद्बाया उऩचाय, फर्थिङ्ग से न्त्टयको स्थाऩना गनिका रार्ग रू.२ कयोड ४० राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 20 १३०. दुगभ ि तथा कवकट ऺेरका गबिवती तथा सुत्केयीको जकटरता व्मवस्थाऩनका रार्ग सुकवधा सम्ऩन्न अस्ऩतारभा एमय र्रन्त्टटङ्ग सुकवधा प्रदान गनि फजेट व्मवस्था गये कोछु । १३१. आभ नागरयकराई आधायबूत स्वास््मप्रर्त सजग फनाउन जनचेतना तथा सन्त्दे शभूरक कामिक्रभ सञ्चारन गरयनेछ। सयोकायवारा तथा स्वास््म ऺेरभा कामियत जनशन्त्क्तको ऺभता अर्बवृकद्धका रार्ग सभमानुकूर तार्रभको रार्ग फजेटको व्मवस्था गये कोछु । १३२. भकहरा तथा फारस्वास््मका रार्ग खोऩ, र्बटार्भन य ऩोषण जस्ता कामिक्रभराई र्नयन्त्तयता र्दने व्मवस्था र्भराएकोछु । ऩूणि खोऩमुक्त प्रदे श फनाउन प्रदे श खोऩ कोषका रार्ग थऩ रू.१ कयोड फजेट प्रस्ताव गये कोछु । साभान्त्जक सुयऺा य सशन्त्क्तकयण १३३. रागू औषध दुव्मिसन य भानव फेचर्फखनको र्नमन्त्रण, ऩुनस्थािऩना केन्त्द्र सिारन तथा भकहरा, फारफार्रका, अऩाङ्गता बएका व्मन्त्क्त य ककशोय ककशोयीको सशन्त्क्तकयण एवॊ सचेतना अर्बमान सिारन गनिका रार्ग फजेटको व्मवस्था र्भराएकोछु । १३४. कहॊ सा ऩीर्डत भकहरा तथा फारफार्रकाको रार्ग भनोसाभान्त्जक ऩयाभशि, स्वास््म उऩचाय, कानूनी उऩचाय, जस्ता सेवा र्न्शुल्क उऩरव्ध गयाउन आश्रम सकहतको ऩुनस्थािऩना केन्त्द्र स्थाऩना गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १३५. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा फारभैरी शहयको घोषणा गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १३६. जेष्ठ नागरयकको साभान्त्जक सॊ यऺणका रार्ग एक स्थानीम तह एकजेष्ठ नागरयक आश्रम स्थर य र्दवा सेवा केन्त्द्र स्थाऩनाका रार्ग फजेटको व्मवस्था र्भराएकोछु । 21 १३७. अल्ऩसॊ ख्मक, दर्रत य कऩछर्डएको ऺेर एवॊ वगिको उत्थानका रार्ग कवशेष कामिक्रभ सिारन गरयनेछ। गरयफीको ये खाभुनी यहे का अर्त कवऩन्न वगि य अल्ऩसॊ ख्मक सभुदामको आर्थिक-साभान्त्जक सॊ यऺणका रार्ग जनता आवास कामिक्रभराई सहजीकयण गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १३८. सकहद, वेऩत्ता मोद्धा ऩरयवाय एवॊ घाइते , अऩाङ्गता बएका व्मन्त्क्त य ऩरयवायराई साभान्त्जक सॊ यऺणका कामिक्रभभा प्राथर्भकता र्दइनेछ। १३९. अर्त कवऩन्न य सीभान्त्तकृत, बूर्भहीन य सुकुम्फासीको सशक्तीकयण य साभान्त्जक सॊ यऺणका कामिक्रभ सञ्चारन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १४०. अऩाङ्गता बएका व्मन्त्क्तको सशक्तीकयण य साभान्त्जक सुयऺाका कामिक्रभ रागू गदै प्रदे शर्बर र्नभािण हुने सफै प्रकायका साविजर्नक ऩूवािधायराई अऩाङ्गताभैरी फनाउने व्मवस्था र्भराइनेछ। खानेऩानी तथा सयसपाइ : १४१. आधायबूत खानेऩानीको ऩहुॉच नऩुगेकाभा एकघय खानेऩानीको सुर्नितताका रार्ग आवश्मक ऩने एकधाया कामिक्रभ य स्वच्छ स्रोत सकहतको गुरूमोजना तमाय गरयनेछ। सॊ घसॉगको सहकामिभा आगाभी ऩाॉच वषिर्बर प्रदे श याजधानीभा स्वच्छ खानेऩानीको सुकवधा ऩुर्माइनेछ। १४२. आगाभी दुई वषिर्बर सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा नागरयकराई आधायबूत खानेऩानीभा ऩहुॉच ऩुर्माउन रू. ५० कयोड १४ राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १४३. सॊ घ य स्थानीम तहसॉगको सहकामि य सहरगानीभा शहयी ऺेरको पोहय व्मवस्थाऩन गनि स्मानेटयी ल्माण्डकपर साईट र्नभािणको र्फस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गरयनेछ । साथै साभुदाकमक अस्ऩतारफाट र्नस्कने पोहयको व्मवस्थाऩन गनि रू. ३ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 22 १४४. भहानगयऩार्रका य नगयऩार्रकारे ढर प्रशोधन, स्वच्छ खानेऩानी, वृऺयोऩण, ऩमािवयण सुधाय, सहयी ऩूवािधाय य सहयी सौन्त्दमिभा भार खचि गनि ऩाउने गयी छु ट्टै कोष खडा गने व्मवस्था र्भराएकोछु । मसफाट सहयी सौन्त्दमि य ऩमािवयणभा सुधाय हुने कवश्वास र्रएकोछु । मुवा तथा खेरकूद १४५. प्रदे शस्तयको खेरकुद एकेडेभी स्थाऩनाको रार्ग नीर्त तजुभ ि ा गने व्मवस्था र्भराएकोछु । अन्त्तयािकिमस्तयको फहुउऩमोगी खेर भैदानको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गयी र्नभािण गनि रू. १ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १४६. स्थानीम तहसॉगको सहकामिभा एक स्थानीम तह, एक खेर भैदान र्नभािणका रार्ग रू. ७ कयोड ८५ राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १४७. हाइ अन्त्ल्टच्मुट ट्रेर्नङ्ग सेन्त्टयको र्नभािण कामिको थारनी गनि रू. १ एक कयोड फजेट व्मवस्था गये कोछु । १४८. अन्त्तयािकिमस्तयको कक्रकेट यङ्गशारा य गल्पकोसि र्नभािणका रार्ग स्थान ऩकहचान सकहत कामिमोजना तमाय ऩाने व्मवस्था र्भराएकोछु । १४९. मुवाको उद्यभशीरता अर्बवृकद्ध गनि य प्रदे शको आर्थिक सभृकद्ध हार्सर गनि मुवारन्त्ऺत च ुनौती कोषका रार्ग रू.३ कयोड कवर्नमोजन गये कोछु । १५०. मुवाराई प्रदे श य यािप्रर्त कतिव्मफोध य न्त्जम्भेवाय फनाउन प्रदे श प्रभुख स्वमॊसेवा कामिक्रभ सञ्चारन गरयनेछ। 23 बाषा सस्ॉ कृर्त तथा ऩुयातत्व १५१. फहुऩकहचानमुक्त सॊ स्कृर्तको सॊ यऺण य सम्वद्धिन गदै स्थानीम तह य सभुदामसॉगको सहकामिभा अन्त्तयािकिम स्तयको फहुसाॉस्कृर्तक ग्राभको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गनि रू. १ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १५२. एकै जार्तको फाहुल्मता बएको फस्तीराई नभूना साॉस्कृर्तक ग्राभको रूऩभा कवकास गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १५३. प्रदे शर्बर सकहदको स्भृर्तभा एक आधुर्नक य करात्भक सकहदऩाकि र्नभािण गनि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । प्रदे शर्बर कवन्त्शि ऩकहचान झल्कने एक आधुर्नक कवजम स्भायक र्नभािणको कामिक्रभराई र्नयन्त्तयता र्दने व्मवस्था र्भराएकोछु । मी दुफै कामिक्रभको रार्ग रू. १ कयोड ३० राख फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १५४. नेऩारको ऐर्तहार्सक भहत्त्व झल्कने गयी गोखािको र्रगर्रगकोटभा ऐर्तहार्सक सङ्ग्रहारम स्थाऩना गनि रू. १ कयोड फजेट व्मवस्था गये कोछु । १५५. काहुॉडाॉडाभा र्नभािणाधीन फुद्धभण्डरा य साल्भेडाॉडाभा र्नभािणाधीन गोयखास्भायकको बौर्तक ऩुवािधाय र्नभािणभा फजेट व्मवस्था र्भराएकोछु । १५६. कारीगण्डकी करयडोयभा यहे का प्रन्त्शद्ध तीथिस्थर र्रवेणी-दे वघाट-गरेश्वय-भुन्त्क्तनाथराई चायधाभकारूऩभा कवकास गयी धार्भिक ऩमिटन प्रवद्धिन गनि अध्ममनको व्मवस्था र्भराएकोछु । मस प्रदे शभा यहे का भनकाभना, इसानेश्वय भहादे व, थानीकोथान, ढोयफयाह य छाब्दीफयाह, कवन्त्दवार्सनी, आरभदे वी, चण्डीकार्रका, फाग्रुङकार्रका, भौराकार्रका रगामतका प्रान्त्चन भठ-भन्त्न्त्दय, गुम्वा तथा भन्त्स्जद एवॊ अन्त्म ऐर्तहार्सकस्थरको प्रोपाइर तमाय ऩायी प्रवद्धिन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १५७. तभु जार्तको ऐर्तहार्सक सभ्मता-क्होरासैःथयराई सॊ यऺण य सम्फद्धिन गनि गुरूमोजना सकहतको कवस्तृत आमोजना प्रर्तवेदन तमाय गने व्मवस्था र्भराएकोछु । 24 १५८. इर्तहास, धभि-सॉस्कृर्त, बाषा, र्रकऩ य जातीम कवकवधता जगेनाि य प्रवद्धिन गनि कवर्बन्न सॊ ग्रहारम र्नभािण गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १५९. बाषा-साकहत्म, करा-सॊ गीत य सॊ स्कृर्तको सॊ यऺण य कवकासका रार्ग प्रदे श प्रऻा प्रर्तष्ठान स्थाऩना गनि रू. ५० राख फजेट व्मवस्था गये कोछु । १६०. सम्वत २०७२ फैसाख १२ भा गएको बूकम्ऩको केन्त्द्रर्फन्त्दु गोयखाको वायऩाकभा बूकम्ऩ सॊ ग्रहारम र्नभािण गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १६१. याकिम तथा अन्त्तयािकिमस्तयभा प्रदे शको भान, सम्भान य गौयफ उच्च ऩाने तथा कवन्त्शि मोगदान र्दने प्रदे शर्बरका उत्कृि व्मन्त्क्त एवॊ सॊ स्थाराई सम्भान सकहत ऩुयस्काय प्रदान गने व्मवस्था गये कोछु । सुशासन १६२. नतीजाभूरक व्मवस्थाऩनको नीर्तराई अवरम्फन गयी सेवा प्रवाह य कवकास व्मवस्थाऩनभा न्त्जम्भेवायी य जवापदे हीता अर्बवृकद्ध गरयनेछ। १६३. प्रदे शको साविजर्नक सेवा प्रवाहराई नागरयक य कवकासभैरी फनाइनेछ। प्रदे शका सेवा कवतयणको कामिकवर्ध य भाऩदण्ड र्नभािण गयी कामािन्त्वमन गरयनेछ ।सफै प्रकायका भ्रिाचाय र्नमन्त्रणभा शुन्त्म सहनशीरताको नीर्त अवरम्वन गरयनेछ। १६४. सॊ घका सुयऺा र्नकाम य प्रदे शका सुयऺा र्नकामकाफीचभा सुदृढ सभन्त्वम गयी सुयऺा सूचनाको आदान प्रदान गरयनेछ। प्रदे श सुयऺा सर्भर्तराई सुदृढ गरयनेछ । प्रदे श प्रहयी य अनुसन्त्धान व्मूयोको गठन गयी आधुर्नक य व्मवसामीक फनाइनेछ। शान्त्न्त्त सुयऺाराई बयऩदो, कवश्वशनीम य प्रबावकायी फनाई सफै प्रकायका अऩयाध र्नमन्त्रण गनि रार्ग ऩमािि फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । १६५. प्राकृर्तक स्रोत साधनको अवैध य अत्मर्धक दोहनको र्नमन्त्रण य व्मवस्थाऩन गनि कामािकवर्धफाट व्मवन्त्स्थत गरयनेछ। 25 १६६. उऩबोक्ताको हीत सॊ यऺण य प्रवद्धिन गदै अत्मावश्मक फस्तु तथा सेवा सहज, सुरब य र्नमर्भतरूऩभा उऩरब्ध गयाउने व्मवस्था र्भराइनेछ। प्रदे शस्तयभा उऩबोक्ता अदारत गठन गनि कानून तजुभ ि ा गरयनेछ। १६७. साविजर्नक मातामात, दै र्नक उऩबोग्म फस्तु य सेवाको आऩूर्तिभा दे न्त्खएको भहङ्गी, काराफजायी, एकार्धकाय, र्भरेभतो (काटे र्रङ्ग) य र्सन्त्ण्डकेट जस्ता प्रवृन्त्त्तराई अन्त्त्म गनि कानूनको तजुभ ि ा गयी कामािन्त्वमन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । प्रदे शभा उऩबोग हुने खाद्यवस्तुको प्रमोगशाराफाट नभूना ऩयीऺण गयी फजाय अनुगभनराई प्रबावकायी फनाइनेछ। १६८. प्रदे श सयकायरे आटनो भातहतका सॊ गठन सॊ यचनाराई सम्वत २०७५ साउनदे न्त्ख क्रभश् स्थाऩना गयी सेवा प्रवाह गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १६९. आगाभी ऩाॉच वषिर्बर प्रदे शका साविजर्नक सेवाराई कवद्युतीम प्रणारीभापित सिारन गनि कवद्युतीम सुशासन गुरूमोजना तमाय गयी रागू गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १७०. प्रदे श य स्थानीम तहका जनप्रर्तर्नर्ध य कभिचायीको नेतत्ृ व कवकास तथा ऺभता अर्बवृकद्धको रार्ग प्रदे श तार्रभ प्रर्तष्ठान स्थाऩना गनि रू. २ कयोड फजेट व्मवस्था र्भराएकोछु । १७१. प्रदे श रोक सेवा आमोग य प्रदे श र्नजाभती सेवा कानून तजुभ ि ा गने व्मवस्था र्भराएकोछु । प्रदे श रोक सेवा आमोग य प्रादे न्त्शक नीर्त तथा मोजना आमोग गठन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १७२. कवऩदफाट हुने धनजनको ऺतीराई न्त्मूनीकयण गनि ऩूवत ि मायी, प्रर्तकामि य ऩुनरािबका रार्ग प्रदे श कवऩद व्मवस्थाऩन कोषभा थऩ रू.१ कयोड कवर्नमोजन गये कोछु । १७३. प्रदे शको भुख्म प्रशासर्नक केन्त्द्र, प्रदे श सबा य सन्त्चवारमको अत्माधुर्नक प्राजा य प्रदे शका सयकायी आवास र्नभािणका रार्ग रू. ५ कयोड फजेट कवर्नमोजन गये कोछु । 26 १७४. सफै स्थानीम तहभा कम्तीभा एक फैं क शाखा खोल्न सहजीकयण गरयनेछ। सफै प्रकायका आर्थिक कायोवाय फैंककङ्ग प्रणारी भापित सञ्चारन गने वातावयण सृजना गदै सफैराई फैंक खाता खोल्न प्रोत्साकहत गरयनेछ। १७५. प्रदे शको कवत्तीम प्रर्तवेदन प्रणारीको कवकास गयी कवत्तीम अनुशासन कामभ गरयनेछ। १७६. प्रदे शका प्रभुख कवकास रक्ष्मको आगाभी ऩाॉच वषिको भागिन्त्चर सकहतको कामािन्त्वमन कामिमोजना फनाई र्नमर्भत अनुगभन भूल्माङ्कन गरयनेछ। १७७. प्रदे शका कवकास आमोजना य कामिक्रभको प्रदे श नीर्त तथा मोजना आमोगफाट र्नमर्भत रूऩभा अनुगभन य भूल्माङ्कन प्रणारीको कवकास गरयनेछ। प्रदे श य स्थानीम तहफाट सहरगानीभा सञ्चार्रत आमोजना तथा कामिक्रभको प्रगर्त सभीऺा ऩर्न मसै आमोगफाट गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १७८. ु ाई य सम्वोधन गनि हेरो भुख्म भन्त्री कामिक्रभराई स्थानीम तहभा गुनासो सुनव कवस्ताय गरयनेछ। भुख्मभन्त्रीको प्रत्मऺ र्नमन्त्रण य र्नदे शनभा यहने गयी सेवा प्रवाह, सदाचाय प्रफद्धिन य कवकास आमोजना तथा कामिक्रभको अनुगभन य भूल्माङ्कन गनि कवद्युतीम प्रणारी मुक्त कवशेष कऺ (वायरूभ)को स्थाऩना गयी सञ्चारन गरयनेछ। १७९. फजेटको प्रबावकायी कामािन्त्वमन गनिका रार्ग आर्थिक भार्भरा तथा मोजना भन्त्रीको सॊ मोजकत्वभा फजेटको भार्सक प्रगर्त सभीऺा गरयनेछ। प्रत्मेक दुई भकहनाभा भन्त्रीस्तयीम कवकास सभस्मा सभाधान सर्भर्त य भुख्मभन्त्रीको अध्मऺताभा प्रदे श स्तयीम कवकास सभस्मा सभाधान सर्भर्त गठन गयी आमोजना कामिक्रभको प्रगर्त सभीऺा गरयनेछ। सबाभुख भहोदम, १८०. मो फजेटको कामािवन्त्मनफाट साविजर्नक, र्नजी य सहकायी ऺेरको रगानीभा वृकद्ध हुनेछ। योजगायी य स्वयोजगायीका थऩ अवसय सृजना बई प्रदे शको सुशासन य आर्थिक सभृकद्ध कामभ हुने र्फश्वास र्रएकोछु । 27 १८१. आगाभी आर्थिक फषिको नीर्त तथा कामिक्रभ कामािवन्त्मन गनि रू. २४ अफि २ कयोड ३३ राख यकभ कवर्नमोजन गये को छु ।कुर कवर्नमोजन भध्मे मो फजेटभा चारुतपि रू. ॉ ीगततपि रू. ६ अवि ९१ कयोड ५५ राख, ऩूज १५ अफि ९० कयोड ७८ य अन्त्तय सयकायी कवत्तीम हस्तान्त्तयणका रार्ग १ अवि २० कयोड कवर्नमोजन प्रस्ताव गये को छु । ॉ ीगततपि कवर्नमोन्त्जत यकभ करयफ ६६ प्रर्तशत, चारु खचि तपि २९ कुर फजेटभा ऩूज प्रर्तशत य कवत्तीम व्मवस्था तपि ५ प्रर्तशत यहेको छ। १८२. चारु आर्थिक वषिको फजेट उऩशीषिकगत तथा खचि शीषिकगत व्मम अनुभानको कववयण प्रदे श कवर्नमोजन कवधेमककासाथ ऩेश गये कोछु । साथै, प्रदे श सयकायको चारू आर्थिक वषिको भन्त्रारमगत प्रगर्त कववयण ऩर्न मसै साथ ऩेश गये कोछु । १८३. आगाभी आर्थिक वषि 2075।76 का रार्ग अनुभान गरयएको खचि व्महोने स्रोतभध्मे नेऩार सयकायफाट प्राि हुने सभानीकयण अनुदान रू. ६ अफि ७७ कयोड ६७ राख ४१ हजाय, सशति अनुदान रू ६ अफि ५० कयोड १९ राख, याजस्व फाॉडपाॉटफाट प्राि हुने रू.६ अफि ५७ कयोड ६० राख, सभऩुयक अनुदान रू ७१ कयोड ४२ राख, र्फशेष अनुदान रू.३५ कयोड ५० राख य आन्त्तरयक याजस्वफाट प्राि हुने रू. १ अफि ६९ कयोड ९५राख व्महोदाि रू. १ अफि ४० कयोड न्त्मून हुनेछ । सो न्त्मून ऩूर्ति गनि आर्थिक वषि २०७४।७५ को असाय भसान्त्त सम्भ खचि बई फाकी यहने नगद भौज्दात रू. ६० कयोड उऩमोग गरयने छ ।याजस्व फाॉडपाॉट, आन्त्तरयक याजस्व ऩरयचारन, कवत्तीम सभानीकयण, सशति अनुदान य नगद भौज्दात उऩमोग गदाि ऩर्न नऩुग हुने खुद रू. ८० कयोड न्त्मून आन्त्तरयक ऋणफाट व्महोरयने छ । सबाभुख भहोदम, अफ भ, आर्थिक वषि २०७५।७६ को रार्ग याजस्वका नीर्त प्रस्तुत गनि चाहन्त्छु १८४. आर्थिक वृकद्धका रार्ग थऩ स्रोत ऩरयचारनको आवश्मकता छ । प्रदे शको अर्धकाय ऺेरर्बरका कय तथा गैयकयको ऩरयचारनद्बाया थऩ स्रोत प्राि हुने मोजना फनाएकोछु । 28 १८५. प्रदे शको याजस्वको ऺेर ऩकहचान गयी रगत तमाय एवॊ अद्यावर्धक गरयनेछ। याजस्व ऩरयचारनका रार्ग नीर्तगत तथा कानूनी व्मवस्था गयी सङ्करन कामिराई सयर, सहज, ऩायदशॉ एवॊ र्भतव्ममी फनाइनेछ। याजस्व सङ्करनका रार्ग सॊ स्थागत एवॊ सॊ यचनागत आधाय तमाय गरयनेछ। कय तथा गैयकयका दयराई सभन्त्माकमक फनाइनेछ। रगानी प्रोत्साकहत हुने गयी कयको आधाय, दामया य दय र्नधाियण गरयनेछ। १८६. याजस्व सङकरनका रार्ग एकर कय प्रशासन प्रणारीको अवरम्फन गयी स्थानीम तहसॉगको सभन्त्वमभा कय तथा गैयकय सङ्करन तथा फाॉडपाॉट गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १८७. सयर य कयदाताभैरी कय नीर्तका भाध्मभफाट कयको दामया कवस्ताय गने , आर्थिक ऩायदन्त्शत ि ा कामभ गने, सॊ स्थागत ऺभताको अर्बवृकद्ध गने य प्रकृमागत सयरीकयण गयी स्वेन्त्च्छक कय ऩरयऩारनाभा जोड र्दइनेछ। स्थानीम तहसॉगको सभन्त्वम य सहकामिफाट याजस्व ऩरयचारन गरयनेछ। सॊ घीम सयकायफाट प्राि हुने याजस्व फाॉडपाॉटभा मोगदान ऩुर्माउनका रार्ग सूचनाको आदान प्रदान गरयनेछ। १८८. अन्त्तय सयकायी कवत्त व्मवस्थाऩन ऐन, 2074 भा बएको व्मवस्था फभोन्त्जभ प्रदे श य स्थानीम तहको साझा अर्धकाय सूचीर्बर यहे का कय तथा गैयकय भध्मे सवायी साधन कय प्रदे शरे य अन्त्म कय तथा गैयकय स्थानीम तहरे सङ्करन गने गयी एकर प्रशासनको व्मवस्था कामिन्त्वमन गरयनेछ। प्रदे शरे सङ्करन गने सवायी साधन कय प्रदे शको सॊ यचना य प्रणारी तमाय नबएसम्भका रार्ग साकवककै सॊ घीम सॊ यचना य कामािरमफाट सङ्करन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । १८९. सवायी साधन कय सङ्करनका रार्ग प्रदे शर्बर दताि बएका सवायी साधनको रगत तमाय गरयनेछ। प्रदे शर्बरका प्राकृर्तक व्मन्त्क्त वा र्नकामरे अन्त्म प्रदे श वा ऺेरभा सवायी साधन दताि बएका सवायी साधनको सम्वत २०७५ सार चै र भसान्त्तर्बर मस प्रदे शका कामािरमभा दताि य दताि स्थानान्त्तयण गने गयाउने व्मवस्था र्भराएकोछु । 29 १९०. घय जग्गा यन्त्जिे शन शुल्क, भनोयञ्जन कय, कवऻाऩन कय य गैयकय तपि सेवा शुल्क, दस्तुय य ऩमिटन शुल्क जस्ता प्रदे श य स्थानीम तहको दोहोयो अर्धकाय सूची अन्त्तगितका याजस्व सङ्करन गनि स्थानीम सयकायसॉग सभन्त्वमको व्मवस्था र्भराईनेछ। १९१. सॊ घीम सयकायको चारू आर्थिक वषिका रार्ग तोकेको साकवककै दयभा घय जग्गा यन्त्जिे शन शुल्क य सवायी साधन कय याजस्व सङ्करन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । घयजग्गा यन्त्जिे शन शुल्क स्थानीम तहफाट नै सङ्करन गरयनेछ बने सवायी साधन कय प्रदे श सयकायरे सङ्करन गने व्मवस्था र्भराएकोछु । सवायी साधन कय प्रदे श सयकाय य स्थानीम तहका फीचभा क्रभश् ६० य ४० प्रर्तशतरे फाॉडपाॉट गरयनेछ। १९२. भहानगयऩार्रका य नगयऩार्रका ऺेरर्बरको ऩारयत हुने घयजग्गा य जग्गाको यन्त्जिे शन र्रखतको थै री अङ्कभा शुन्त्म दशभरव ऩाॉच प्रर्तशत थऩ शुल्क राग्ने व्मवस्था गये कोछु । १९३. कृकष आमभा कय सङ्करनका रार्ग नीर्तगत आधाय तमाय गयी सककएकोछ। प्रदे शर्बरको कृकषमोग्म जभीन य उत्ऩादनको रगत अद्यावर्धक गयी वाकषिक सीभा १० राख बन्त्दा फढी कृकषमोग्म आमभा कय राग्ने व्मवस्था गरयएकोछ। कृकष आमभा छु ट सीभा बन्त्दा भार्थको रू १० राखभा १ प्रर्तशत य सो बन्त्दा भार्थको कृकष आमभा २ प्रर्तशत कय राग्ने गयी कय प्रस्ताव गये कोछु । १९४. प्रदे श य स्थानीम तहको सूचीभा यहे को योडा, ढु ङ्गा, र्गटी, फारुवा, च ुनढु ङ्गा रगामतका दहत्तय फहत्तयभा स्थानीम तहफाट नै याजस्व सङ्करन गने गयी दहत्तय फहत्तय शुल्क रगाइनेछ। मसफाट सङ्करन बएको याजस्व ६० प्रर्तशत स्थानीम तहभा य ४० प्रर्तशत प्रदे श सन्त्ञ्चत कोषभा जम्भा हुने व्मवस्था र्भराएकोछु । १९५. प्रदे शको आन्त्तरयक आमभा वृकद्ध गनिका रार्ग नेऩार सयकायफाट हस्तान्त्तयण बई आएका य प्रदे शरे आपै र्नभािण गये का ऩमिटन व्मवसाम, कक्रमाकराऩभा ऩमिटन शुल्क राग्ने व्मवस्था र्भराएकोछु । 30 ऩमिटकीम स्थर य १९६. प्रदे शर्बर सञ्चार्रत चरन्त्चर घय, व्माऩारयक तथा व्मवसाकमक प्रकृर्तका भेरा भहोत्सव य कन्त्सटिभा स्थानीम तहरे कय सङ्करन गने गयी भनोयञ्जन कय रगाउने व्मवस्था र्भराएकोछु । प्रदे श य स्थानीम तहका रार्ग क्रभश् ४० य ६० प्रर्तशतका दयरे फाॉडपाॉट गरयनेछ। १९७. कय सङ्करन कामिराई सुयन्त्ऺत, व्मवन्त्स्थत, प्रबावकायी, ऩायदशॉ य कयदाताभैरी फनाउन र्डन्त्जटर प्रकवर्ध य प्रणारीको अवरम्वन गरयनेछ। सटटवेमय तमाय गयी कवद्युतीम प्रणारीफाट कय ब ुक्तानी गनि सक्ने व्मवस्था र्भराइनेछ। १९८. कय सम्फन्त्धी प्रस्ताव आर्थिक कवधेमक, २०७५ मसै साथ प्रस्तुत गये को छु । कय सम्फन्त्धी प्रस्ताव सम्वत २०७५ सार साउन १ गतेफाट प्रायम्ब हुने गयी व्मवस्था र्भराएकोछु । भाननीम सबाभुख भहोदम, १९९. आर्थिक वषिको भध्मावर्धऩर्छ प्रदे श सयकाय गठन बएकोरे चारु आर्थिक वषिको फजेट २०७५ फैशाख १९ गते प्रदे श सबाभा प्रस्तुत बएको र्थमो। चारु आर्थिक वषि २०७४/७५ भा कुर सयकायी खचि रू १ अफि २ कयोड ५ राख कवर्नमोजन बएकोभा २०७५ असाय भसान्त्तसम्भ ४१ दशभरव २० प्रर्तशत अथाित ् रू. ४२ कयोड ०५ राख हुने सॊ शोर्धत अनुभान यहे को छ। आर्थिक वषि २०७५/७६ को अनुभार्नत आम व्मम कववयण अनुसूचीहरूभा उल्रेख गये कोछु । २००. सॊ घीम सॊ यचनाको ऩूणि अवर्धको ऩकहरो फजेट बएकोरे मसको कामािन्त्वमनभा आउने जकटरताराई कवर्धसम्भत ढङगफाट सम्फोधन गरयनेछ। २०१. प्रदे श सयकायको नीर्त तथा कामिक्रभराई स्रोत य साधनको उऩरब्धताका आधायभा क्रभश: कामािन्त्वमन गदै रर्गनेछ। मो फजेटको ऩूणि कामािन्त्वमनफाट सभृद्ध प्रदे श र्नभािणका आधायशीरा खडा हुने कवश्वास र्रएकोछु । 31 २०२. मो फजेट तजुभ ि ाका र्सरर्सराभा भागिदशिन गनुह ि न ु े भाननीम प्रदे श प्रभुख, भाननीम भुख्मभन्त्री, भाननीम सबाभुख, भाननीम भन्त्रीहरू, प्रदे श सबाका भाननीम सदस्महरू, स्थानीम तहका जनप्रर्तर्नर्ध, कवर्बन्न याजनीर्तक दर, यािसेवक कभिचायी, र्नजी ऺेर, उद्योग वान्त्णज्म भहासॊ घ-प्रदे श नॊ . ४, नागरयक सभाज, ऩरकाय जगतफाट प्राि सुझाव, सहमोग य सल्राहप्रर्त हार्दिक आबाय प्रकट गदिछु। मो फजेट कामािन्त्वमनभा सफै प्रदे शफासीको सुझाव, सहमोग य साथ यहने अऩेऺा गदिछु। धन्त्मवाद । 32